1. META ÜRETİMİNİN GENEL NİTELİĞİ
Meta Üretimi Kavramı
Kişisel tüketime değil de, satışa, pazarda değişime ayrılan ürünlerin üretimine, meta üretimi denmiştir. Lenin: "Meta üretimi ile,
diyor, herhangi belirli bir ürünün üretiminde, herbiri uzmanlaşmış ve birbirinden ayrı bireysel üreticilerin eseri olan, aynı zamanda toplumsal gereksimneleri gidermek için pazarda alınıp satılabilen ürünlerin (ki, bunun sonucu ürünler meta olurlar) üretildiği toplumsal-ekonomik bir düzenleme anlaşılır." (V. Lenin,
Œuvres, Paris-Moscou, c. 1, s. 105.)
Meta üretimi, ilkel komünal düzenin dağılması döneminde ortaya çıkmıştır. Köleci ve feodal üretim tarzları da meta üretimini tanır; ama burada egemen olan doğal ekonomidir. Doğal ekonomide, toplum, aynı yapıda ekonomik birimler kümesinden oluşmuştur, bu birimlerden herbiri, kendi tüketim gereksinmelerini karşılamak üzere, her çeşit hammadde üretiminden tutun da, bu hammaddeleri kullanılabilir hale getirinceye kadar gerekli bütün işlemleri kendileri yapardı. Esas olarak. fazla-ürünün değişildiği bu tip ekonomi, kapitalizmin ortaya çıkışına kadar üstünlüğünü sürdürmüştür.
Kapitalizmin gelişmesi, doğal ekonomiye, ezici bir darbe indirdi. Kapitalist düzende işgücü dahil, her şey metadır. İşgücünün metaya dönüşmesiyle, meta üretimi, evrensel ve egemen bir duruma gelir.
Kapitalist düzene bağlı olan meta üretimi, üretimin üstün bir biçimidir; üretimde insanlar arasmdaki ilişkiler, yani üretim ilişkileri, meta ilişkileri olarak ifade edilirler. Kapitalist toplumda esas olan üretim ilişkisini ele alalım: bu, burjuvazi tarafından proletaryanın sömürülmesi ilişkisidir. Kapitalistin işçiyi sömürebilmesi için, işçinin bir meta gibi görünen kendi işgücünü
satması gerekir. Kapitalist, işçiye, geçim araçlarını, yani metalar satın almasını
[sayfa 43] sağlayacak bir ücret öder. Böylece, işçi ile kapitalist arasındaki üretim ilişkileri, doğrudan değil de, metalar aracılığıyla kurulmuş olur; ve bu ilişkiler, meta ilişkileri niteliğine bürünmüştür.
Kapitalistler, kendi ürünlerini birbirlerine satarlar; hammaddeler, araçlar, gereçler ve başka metalar satın alırlar. O halde, kapitalistler arasındaki ilişkiler de meta ilişkileridir.
Bundan dolayıdır ki, kapitalist toplumda, meta üretimi, evrensel, üstün bir niteliğe bürünmüştür, oysa insanlar arasındaki ilişkiler, nesneler, metalar arasındaki ilişkiler olarak görünür.
Meta Üretimi
Meta Üretiminin Ortaya Çıkış Koşulları
Meta üretimi, ancak belirli koşullar içinde olabilir. Meta üretiminin ortaya çıkışı ve varoluşu için başlıca koşul,
toplumsal işbölümüdür. Bu, çeşitli nesneler üretiminin, falan ya da filan kişiler ya da bireylerden meydana gelen gruplar arasında bölünmesi demektir. Bazıları dokuma, diğer bazıları ayakkabı, üçüncüler ev eşyaları, dördüncüler aletler vb. üretirler. Bu kişiler, kendi gereksinmelerini giderebilmek için, kendi emeklerinin sonuçIarını
değişmek zorundadırlar.
Böylece biraraya gelmiş bütün üreticiler, birbirine bağımlı üyelerin meydana getirdiği bir çesit büyük üretici ortaklığı kurmuş olurlar.
Bununla birlikte, toplumsal işbölümü, meta üretiminin koşullarından ancak bir tanesidir. Diğer gerekli koşullardan birisi de, toplumda,
üretim araçları sahiplerinin farklı kimseler olmasıdır. Bir örnek verelim. İnsan bir nesne yapıyor ve bunu bir başkasına satmak istiyor. Bu satışı yapabilir mi? Evet. Ama bir şartla, eğer üretim araçlarının sahibi
[sayfa 44] ise, sözkonusu ürünü kendisine ait üretim araçları yardımı ile yaptıysa, sonuç olarak, üretilen ürünün sahibi ise, o nesneyi satabilir. Örneğin, ilkel komünlerde işbölümü olmasına karşın, ne meta üretimi vardı ve ne de meta değişimi. Komün üyeleri, emeklerinin meyvelerini, kendi aralarında bölüşürlerdi. Ama onları satamazlardı. Çünkü, üretim araçlarını ve emeğin meyvelerini elinde bulunduran tüm komündü. Komünlerarası değişimde durum başkadır. Bu durumda, malın sahibi değişir ve emek ürünü meta olurdu.
O halde, toplumsal işbölümü ve üretim araçlarına sahip olanların başka başka kimseler oluşu, meta üretiminin esaslarını teşkil eder. Ancak bu iki koşulun birleşmesiyledir ki, meta üretimi ve ürünlerin alım ve satım şeklinde değişimi ortaya çıkmıştır.
Basit Meta Üretimi ve Kapitalist Meta Üretimi
Kapitalist meta üretimi, basit meta üretimi temeli üzerinde, belirli toplumsal koşullar içinde kendini gösterir.
Basit meta üretiminin en karakteristik temsilcileri küçük toprak sahibi köylüler ile zanaatçılardır. Üretimlerini,
kişisel emek üzerine kurmuşlardır, yani başkasının emeğini sömürmezler, kendileri çalışırlar. Her basit üretici,
üretim araçlarının sahibidir ve sadece kendi tüketimi için üretmez, pazar için, satış için de üretir.
Basit meta üretimi, mahiyeti gereği, çifte niteliğe saliiptir. Bir yandan, özel mülkiyet üzerine kurulmuştur, küçük köylü ya da zanaatçı, üretim aracı sahibidir ve bu niteliği, onu kapitaliste yaklaştırır. Öte yandan, basit meta üretimi, kişisel emek üzerine kurulmuş olduğu için, üretici, bir emekçidir ve bu niteliği, onu, proletere yaklaştırır. Proleterin, küçük üreticiden farkı, kendine ait üretim araçlarına sahip olmamasıdır. İşçi sınıfı ile köylülüğün çıkarlarının birliği ve onlar arasındaki ittifak olanakları işte buradan gelir.
Belirli toplumsal koşullarda, basit meta üretimi, geleceğin kapitalist üretimine, hareket noktası ve temel görevi görür. Burada iki koşul vardır. Birincisi, üretim araçlarının özel mülkiyet şeklinde oluşu. Bilindiği gibi, bu koşul ilkel toplumun dağılma döneminde ortaya çıkmıştı. İkincisi,
işgücünün meta şekline dönüşümü. Bu dönüşüm, feodal toplumun dağılma dönemine raslar.
Basit meta üretimi, kararsızdır; köylü ve zanaatçılar
[sayfa 45] arasında, devamlı farklılaşma görülür: bazıları (azınlık) zenginleşir; diğer bazıları (çoğunluk) mevcut durumunu kaybeder, yoksullaşır. Yukarda belirtilen koşullar içinde, bu süreçler, kentte ve köyde, burjuvazinin ve proletaryanın ortaya çıkmasına varır.
Kapitalist meta üretimi, basit meta üretiminde olduğu gibi, toplumsal işbölümü ve üretim araçlarının özel mülkiyeti üzerine kurulmuştur. Ama üretim araçlarına sahip olanın kişisel emeği üzerine değil de, üretim araçlarına sahip olan tarafından ücretli işin
sömürülmesi üzerine kurulmuştur. Kapitalist meta üretiminde, üretim araçlarının ve paranın sahibi, kendisi, üretimde bulunmaz. Üretim araçlarını harekete geçiren işgücünü parasıyla satın alır. İşgücünün meta olarak şekillenmesi ya da işgücünün metaya çevrilmesi, kapitalizmde meta üretiminin yeni bir gelişmesini gösterir ve evrensellik kazanır. Meta değişimi, "burjuva (meta) toplumunun binlerce kez karşılaştığı, en basit, en alışılagelen, en temel, en genel ve en olağan
ilişkiyi teşkil eder" diye yazıyordu Lenin. (Lénine, Œuvres, Paris-Moscou, c. 36, s. 368-369.)
Şimdi, bir de, kapitalizmin ekonomik çekirdeki olan metanın ne olduğunu açıklayalım.