Tekel Şekilleri

      Üretimin yoğunlaşması tekelle sonuçlanır. Önemli bir sermayeye sahip olan en büyük işletmeler, rekabet savaşımında birbirlerini yenmekte zorluk çekerler. Bu koşullar altında, büyük kapitalistler için, sürüm alanlarını, hammadde kaynaklarını paylaşmak, tek tek fiyatlar saptamak, vb. amacıyla bir anlaşmaya varma olanağı, hatta zorunluluğu vardır.
      Tekel, şu ya da bu metalardan en büyük bir bölümünün üretimini ya da pazarını (çok kez birini ya da ötekini) ellerinde toplayan kapitalistlerin anlaşma ya da gruplaşmalarıdır. Bu gruplaşmaların şekilleri ne olursa olsun, hepsi de tek ve aynı amacı güderler: en fazla kârı elde etmek.
      Tekelci gruplaşmalar, her şeyden önce, özellikle üretimin hızlı bir tempoyla yoğunlaştığı ağır sanayi dallarında ortaya çıkar. Bununla birlikte, tekeller, ağır sanayiden sonra diğer sektörlere de uzanır.
      Tekelci gruplaşmalar çok çeşitlidir. Bunlar, önce, satış fiyatları üzerinde, kapitalistler arasındaki uzun süreli anlaşmalara zemin hazırlayan kısa süreli anlaşmalardır.
     

Başlıca Kapitalist Ülkelerde Tekelci Birlikler

Tekeller ve Rekabet

      Burjuvazinin ideologları, tekellerin rekabeti kaldırdığını iddia ediyorlar. Oysa tekeller, rekabetle varolurlar.
      İlkin, tekellerin egemenliğinin kapitalist ülkeler ekonomisinde kendini göstermesine karşın, üretimin bir tek dalında bile %100 tekelleşme çok seyrek bir istisnadır. Tekele katılmayan (bunlar marjinal denilen işletmelerdir) kapitalistler ile tekeller arasında rekabet vardır. Bu savaşımda, tekeller, marjinal işletmeyi tekeller içine girmeye zorlamak ya da kesin olarak ortadan kaldırmak için her çareye başvururlar.
      İkinci olarak, tekellerin içinde de rekabet vardır. Kartellere, sendikalara katılanlar, en iyi pazarlar, üretimde en büyük pay uğruna didişirler. Tröst ve konsorsiyumlar da kilit noktaları tutmak, büyük hisse senetleri paketlerini ele geçirmek ve kâr paylarını bölüşmek için kapitalistler arası savaşım sürüp gider. Tekeller içindeki çatışma, çok kez gizli bir nitelik taşır ve ancak çok ağır durumlarda, bu, dışavurup tekelin çözülmesine varır. Çözülen bu tekelin yerine de bir başkası geçer.
      Üçüncüsü, tekeller, bir tek ve aynı dalda da birbirlerine cephe alırlar. Bu durum (üretim) dalında bir tek tekel olacağı yerde, birçok tekel bulunduğu takdirde sözkonusudur.
      Dördüncüsü, emperyalizm döneminde, rekabet, farklı üretim dallarındaki tekeller arasında çok keskin bir nitelik kazanır. Örneğin, kömür ve metalurji tekelleri arasında olduğu gibi.
      Tekelin, kapitalist ekonominin yöntemli gelişmesi demek olduğunu ileri süren burjuva ideologlarının iddiaları uydurmadır. Serbest rekabetten doğan tekel, serbest rekabeti ortadan kaldırmaz. Onun yanısıra varlığını sürdürür. Tekeller egemenliğinde rekabet, özellikle azgın ve soyguncu bir nitelik alır. Hasmını ezmek için, her türlü hileye, şantaja, mali tertiplere, şiddete başvurmaktan kaçınmaz.
      Emperyalizm, rekabeti ortadan kaldırmaz. Bu, açıkça [sayfa 176] "iki çelişik 'ilke'nin, emperyalizmi niteleyen rekabetin ve tekelin birbirine bağlılığıdır; emperyalizmin iflasını, yani sosyalist devrimi hazırlayan da budur". (V. Lenin, Œuvres, Paris-Moscou, t. 24, s. 478.)